21.04.2021
Choroby pszenicy ozimej takie jak septorioza paskowana liści i septorioza plew (objawy na liściach i plewach), rdza brunatna, mączniak prawdziwy zbóż i traw, brunatna plamistość liści, rynchosporioza zbóż, rdza jęczmienia, czy plamistość siatkowa są dobrze znane przez producentów. Jednak w przyrodzie występują patogeny powodujące choroby jęczmienia i pszenicy ozimej, których objawy już nie są tak powszechnie rozpoznawalne. Dlatego w tym artykule postanowiliśmy poruszyć temat trudnych i nietypowych chorób tych upraw zbożowych.
Jęczmień i pszenica ozima – statystyki
W strukturze zasiewów zbóż pszenica ozima od wielu lat zajmuje pierwsze miejsce. Jęczmień ozimy uprawiany jest na wyraźnie mniejszej powierzchni. Jednak dla wielu producentów są to dwa najważniejsze gatunki zbóż ozimych. To one przynoszą znaczne dochody w ich przedsiębiorstwach.
Trudne, nietypowe choroby jęczmienia i pszenicy ozimej
Jest kilka chorób powodowanych przez patogeny, które nie są powszechnie znane. Czasem już ich nazwa utrudnia rozpoznanie w danej uprawie. Przyjrzyjmy się im poniżej.
Żółta karłowatość jęczmienia
Wbrew nazwie choroba występuje też na innych zbożach — m.in. na pszenicy. Żółta karłowatość jęczmienia powodowana przez trzy wirusy, które mogą być obecne jednocześnie w porażonych roślinach jęczmienia ozimego:
- wirus BYDV-PAV - przenoszony przez mszycę zbożową (Sitobion avenae),
- wirus BYDV-MAV - przenoszony przez mszycę zbożową,
- wirus CYDV-RPV - którego wektorem jest mszyca różanowo-trawowa (Rhopalosiphum padi).
Wszystkie wymienione wirusy powodują w jęczmieniu i pszenicy przebarwienia liści. Pierwsze objawy widoczne są już jesienią. Wtedy można zaobserwować zahamowanie wzrostu roślin i niewielkie zmniejszenie zieloności blaszek liściowych. W takich sytuacjach niepokoić powinna obecność mszyc na lustrowanych plantacjach.
Wyraźniejsze objawy widoczne są wiosną. Rośliny jęczmienia często po zimie są przerzedzone. Te, które przeżyły, są skarłowaciałe. Ich blaszki liściowe są żółte i bardziej sztywne od roślin zdrowych. Łatwo zauważalne jest też silne rozkrzewienie chorych roślin jęczmienia. Po wydobyciu roślin z objawami widoczny jest płytki, zredukowany system korzeniowy. Wiele roślin zamiera. Jednak jeśli przeżyją, niekiedy wykształcają kilka źdźbeł kłosowych, które wydają niewiele pośledniego ziarna.
Żółta karłowatość jęczmienia w pszenicy
W pszenicy opanowanej jesienią przez mszyce objawy jesienią są podobne do tych obserwowanych na jęczmieniu. Gdy ruszy wegetacja pszenicy nie obserwuje się tak wyraźnych objawów, jak na plantacjach jęczmienia. Objawy, jakie występują to zahamowany wzrost, zredukowana liczba źdźbeł, ale najwyżej o 20-30%. Brak jednak karłowacenia. Widoczne też są żółknące lub chlorotyczne liście, ale żółknięcie obejmuje tylko część liści i jest to żółknięcie częściowe występujące od szczytu liści do jego połowy.
Rdza żółta (Puccinia striiformis)
Stwierdzenie objawów tej choroby na liściach pszenicy nie stanowi problemu. Może być obecna również na jęczmieniu, ale w naszym kraju stanowi to rzadkość. Na niektórych odmianach pszenicy porażenie liści w postaci liniowo ułożonych uredinii może mieć duże nasilenie. Uredinia żółtej barwy, niekiedy pomarańczowej pojawiają się wzdłuż jednego nerwu. Po kilku dniach widoczne są liczne linie, niekiedy grzyb opanowuje całą powierzchnię liści.
Objawy rdzy żółtej na kłosach też do końca nie są znane w uprawie pszenicy i jęczmienia. Dlatego stwierdzenie objawów na kłosach jest dla wielu rolników trudne. W czasie lustracji pszenicy należy zwrócić uwagę na plewy zielonych jeszcze kłosów. Gdy na kłosie widoczne są jaśniejsze, zielonosiwe plewy to należy taką plewę delikatnie wyrwać i zobaczyć, jaki wygląd ma wewnętrzna strona plewy. Gdy jest zdrowe to wnętrze, jest zielone, błyszczące. Przy porażeniu przez sprawcę rdzy żółtej widoczne są pomarańczowe uredospory zarodniki propagacyjne (urediniospory grzyba)
Fuzarioza liści, fuzarioza kłosa – (Fusarium spp.)
Warto też wspomnieć o fuzariozie liści i kłosa w uprawie jęczmienia i pszenicy, bo choroby te często są źle oceniane i mylone między sobą. Grzyby powodujące fuzariozy występują powszechnie w wymienionych gatunkach. Objawem fuzariozy liści są plamy na liściach o poniższych cechach:
- owalne
- kremowo-żółte lub jasnobrązowe z delikatną obwódką barwy jasnobrązowej plamy
- najczęściej rozpoczynające się od jednej plamy w środkowej części liścia w jego ½ długości.
Przy użyciu lupy na powierzchni liścia można stwierdzić struktury grzyba (grzybnia, sporodochia z zarodnikami o barwie białej lub pomarańczowej).
Na kłosach jęczmienia fuzariozę kłosów łatwiej rozpoznaje się, gdy są to odmiany dwurzędowe. Brązowienie pojedynczych ziarniaków ich silne pomniejszenie, szczerbowatość kłosów, a później przed zbiorem pojawienie się białej, różowej grzybni i pomarańczowych wałeczków lub poróżowienie kłosków to bardziej typowe objawy fuzariozy kłosów w jęczmieniu i pszenicy.
Ramularia jęczmienia (Ramularia collo-cygni)
Jest to choroba jęczmienia, którą opisano w Polsce 15 lat temu. Objawy pojawiają się po wykłoszeniu jęczmienia. Pierwsze objawy na liściach, to małe ciemnobrązowe plamy między nerwami liści o długości 1-2 mm i szerokości 1 mm. Plamy się powiększają kilkakrotnie na długość i szerokość. Przypominają małe prostokąty barwy brunatnej o wyraźniejszych brzegach ograniczających szerokość i rozmytych końcach plam wyznaczających długość. W sprzyjających warunkach do rozwoju grzyba na powierzchni plam pojawia się luźna grzybnia z zarodnikami. Silnie porażone liście zasychają. Objawy ramularii często myli się z plamistością siatkową i plamami pochodzenia fizjologicznego.
Ciemnobrunatna plamistość liści jęczmienia (Drechslera sorokiniana)
W jęczmieniu występuje od niedawna. Objawy na liściach jęczmienia w postaci różnorodnej wielkości brązowo-brunatnych plam o zróżnicowanej wielkości. Objawy są widoczne na wielu liściach. Porażeniu przez grzyb ulegają też kłosy. A konkretnie plewy i ziarno, na którym widoczne są brunatno-czarne nekrozy.
UWAGA!
Opisane objawy są często mylone z:
- plamistością siatkową,
- ramularią,
- brązowymi plamami, które powoduje sprawca mączniaka prawdziwego zbóż i traw.
Dlaczego musisz znać nietypowe choroby pszenicy ozimej i jęczmienia ozimego?
Znajomość „nietypowych” chorób jęczmienia i pszenicy ozimej jest bardzo przydatna w praktyce. Złe rozpoznanie może prowadzić do podjęcia niewłaściwych działań. Te nie dość, że narażą na niepotrzebne koszty, będą nieskuteczne. Odpowiednie działania ochronne dla plantacji prezentujemy w poniższej tabeli.
| Problem | Działanie |
| obecność chorób wirusowych | ograniczenie poprzez zwalczanie wektorów wirusów użycie właściwej insektycydowej substancji czynnej |
| obecność grzybów chorobotwórczych | zwalczanie lub zapobieganie poprzez stosowanie odpowiednich substancji czynnych wykonanie oprysku fungicydowego pszenicy i jęczmienia w czasie wegetacji |